Кантрольная работа па беларускай мове для студэнтаў-завочнікаў №1. Заданне 1. Знайдзіце і запішыце разгорнуты адказ на адно з наступных пытанняў і складзіце да яго тэзісны план: 1. Паходжанне беларускай мовы. 2. Гістарычныя этапы развіцця беларускай мовы. 3. Беларуская мова сярод іншых моў свету. 4. Лёс беларускай мовы ў Расійскай імперыі. 5. Беларуская мова ў ХХ стагоддзі. Беларуская мова ў XX стагоддзі Каб асэнсаваць стан і месца беларускай мовы ў XX стагоддзі, неабходна звярнуцца да яе гісторыі. У далёкія ад нас часы беларускія землі насялялі народы розных сацыяльных і этнічных груп, звязаных з адметнымі культурнымі асаблівасцямі і веравызнаннямі, але дзяржаўнай стала беларуская, зацверджаная Статутам ВКЛ 1566 года. На гэта не аказала рашаючага ўплыву забарона яе ў справаводстве Варшаўскім сеймам 1696 года, калі тэрыторыя беларусі знаходзілася ў складзе Рэчы Паспалітай, і ўваходжанне беларускіх земляў у Расійскую імперыю (пасля трох падзелаў РП: 1772 года, 1793 года і 1795 года). У вусным маўленні беларускай мовай карысталіся ўжо ў XIII стагоддзі, а ў літаратурна-пісьмовы ўжытак яна ўвайшла з XIV стгоддзя. Новую эру ў моўнай патрэбнасці простага народа адкрывае біблейская традыцыя, паводле якой беларускі першадрукар францішак Скарына канстатаваў: “Чалавек жыве не толькі хлебам або лекамі, але больш за ўсё ўсякім словам” (Апостал). Слова, як моўная адзінка здаўна выражала і выражае паняцці рознага зместу (прадметы, працэсы, з’явы), а ў шырокім значэнні мова - сродак зносін паміж людзьмі. Няма патрэбы апісваць стан беларускай мовы ў розныя перыяды яе ўнутраннага развіцця і функцыянальнага развіцця ў залежнасці ад лінгвістычных і экстралінгвістычных фактараў. Важна адзначыць перавагу стану беларускай мовы ва ўмовах білінгвізму, калі ў межах Беларусі ўжываюцца дзве дзяржаўныя мовы - беларуская і руская. У сувязі з павевам часу першапачаткова ў нас была намечана паскораная праграма ўжывання беларускай мовы як дзяржаўнай у розных сферах жыцця і дзейнасці народа. Беларуская мова стала набываць другое жыццё, асабліва пасля прыняцця Закону “Аб мовах у Беларускай ССР” (1990 год), у якім адпаведна з Канстытуцыяй БССР яна была афіцыйна прызнана і ўзаконена дзяржаўнай мовай у рэспубліцы. Узрастаючая цікавасць да беларускай мовы ў Беларусі патрабавала ад грамадства, каб беларусістыка займала больш ганаровае і прэстыжнае месца ў параўнанні з яе становішчам да перыяду галоснасці і перабудовы. Улады пачалі размаўляць на беларускай мове… На жаль, гэтыя моманты не знайшлі свайго паслядоўнага адлюстравання ў свядомасці беларусаў у цэлым. Пасля рэферэндуму 14 мая 1995 года грамадская думка выказала жаданне прызнаць у Беларусі дзве дзяржаўныя мовы - рускую і беларускую. За беларускую літаратурную мову цяпер сталі прымаць і так званую “трасянку”, і, наадварот, рускай мовай многія выхваляюцца, нярэдка парушаючы яе культурныя дасягненні. Такія дэкларатыўныя з’явы адносна існавання ў Беларусі дзвюх дзяржаўных моў не даюць станоўчых вынікаў, бо тыя, хто ўчора дамагаўся беларускай мовы, а сёння рускай, памятаюць яе (беларускай мовы) лёс у розныя гістарычныя перыяды, калі на беларускіх землях было пяцімоўе (ужываліся польская, лацінская, царкоўна-славянская, беларуская і руская мовы), пазней была то моўная паланізацыя, то русіфікацыя. Для таго, каб сталі рэальнымі перспектывы развіцця беларускай літаратурнай мовы і яе культурнай ролі ў беларускім грамадстве, трэба перш за ўсё вызначыць яе моўную аснову з улікам уласнай моватворчасці, сувязі і ўзаемаддзеяння з іншымі славянскімі і неславянскімі мовамі. Здавалася б, што беларуская мова сёння павінна прадаўжаць сваю ранейшую традыцыю, калі яна паводле пастановы Статута ВКЛ 1566 года была прызнана дзяржаўнай мовай. На жаль, абвешчанае ў нас дзвюхмоўе парушаецца. Пра гэту тэндэнцыю вышэйшыя ўлады не кажуць услых, а факты - упартая рэч: ідзе скарачэнне беларускіх школ за кошт павелічэння рускіх, не праводзіцца і беларусізацыя ў вышэйшых навучальных установах Рэспублікі Беларусь… Моўная сітуацыя ў Беларусі ўскладняецца і тым, што значная частка беларускай моладзі захапляецца вывучэннем замежных моў - англійскай, нямецкай, французскай і іншымі, забываючы ці ігнаруючы родную мову. Для ўзняцця прэстыжу беларусукай мовы неабходна перш за ўсё на дзяржаўным узроўні ўсвядоміць, што мова - гэта форма культуры, якой ганарыўся і ганарыцца кожны народ у розныя гістарычныя перыяды. Для ажыццяўлення прагрэсіўных крокаў у засваенні і ўдасканаленні роднай мовы на народна-нацыянальнай моўнай аснове неабходна засвоіць папярэднюю моўную спадчыну беларускай мовы.
Беларуская мова ў ХХ стагоддзі: 1) Каб асэнсаваць стан і месца беларускай мовы ў XX стагоддзі, неабходна звярнуцца да яе гісторыі. 2) Слова, як моўная адзінка выражае паняцці рознага зместу (прадметы, працэсы, з’явы), а ў шырокім значэнні мова - сродак зносін паміж людзьмі. 3) Беларуская мова стала набываць другое жыццё, пасля прыняцця Закону “Аб мовах у Беларускай ССР” (1990 год). 4) Пасля рэферэндуму 14 мая 1995 года грамадская думка выказала жаданне прызнаць у Беларусі дзве дзяржаўныя мовы - рускую і беларускую. 5) З’явы адносна існавання ў Беларусі дзвюх дзяржаўных моў не даюць станоўчых вынікаў. 6) Для развіцця беларускай літаратурнай мовы і яе культурнай ролі ў беларускім грамадстве, трэба вызначыць яе моўную аснову з улікам ўласнай моватворчасці, сувязі і ўзаемаддзеяння з іншымі славянскімі і неславянскімі мовамі. 7) Мова - гэта форма культуры, якой ганарыўся і ганарыцца кожны народ у розныя гістарычныя перыяды.
Заданне 2. Падбярыце з любога тэксту 10 прыкладаў марфалагічнай інтэрферэнцыі (па пяць форм роднага склону і па пяць форм меснага склону адзіночнага ліку рускіх і беларускіх назоўнікаў другога скланення), а таксама 5 прыкладаў сінтаксічнай інтэрферэнцыі. Марфалагічная інтэрферэнцыя (родны склон): теория волновода - тэорыя хвалявода; каскад радиоприёмника - каскад радыёпрыемника; резонанс напряжения - рэзананс напругу; действия ума - дзеянні розуму; амплитуд тока - амплітуд току. Марфалагічная інтэрферэнцыя (месны склон): описывать в движении - апісваць у руху; находиться в фазе - знаходзіцца ў фазе; лежать на пути - ляжаць на шляху; говорить о настройке - гаварыць аб настройцы; режим в генераторе - рэжым у генератары. Сінтаксічная інтэрферэнцыя: пойти за грибами – пайсцi па грыбы; стремиться к известности – iмкнуцца да знакамiтасцi; извинить друга – прабачыць сябру; думаць о девушке – думаць пра дзяўчыну; смеяться над другом – смяяцца з сябра.
Заданне 3. Падбярыце па тры выразы з публіцыстычнага, навуковага і афіцыйна-справавога стыляў і складзіце з імі сказы выразнай функцыянальна-стылявой прыналежнасці. 1. Думкі патрыярхаў сумлення – публіцыстычны стыль. Вельмі шкада, што ў наш час амаль на нішто зведзены старадаўні звычай зважаць на прыклад, пазіцыю народных аўтарытэтаў, думкі патрыярхаў сумлення, якія значылі калісьці не менш, чым высокія афіцыйныя аўтарытэты. 2. Прыгнечаны народ – публіцыстычны стыль. Прыцягальная сіла яго для працоўных і прыгнечаных народаў усяго свету невымоўна вырасла і ўзрастае з кожным днём. 3. Чыстым юнацкім сэрцам – публіцыстычны стыль. Я вас любіў чыстым юнацкім сэрцам, хацеў дапамагчы Вам знайсці лепшую дарогу ў жыцці, лепшую за тую, дарогу, па якой ішлі вашы дзяды і бацькі. 4. Дыялектычнага ўзаемадзеяння – навуковы стыль. Грамадская свядомасць фарміруецца на аснове дыялектычнага ўзаемадзеяння ўсіх бакоў грамадскага жыцця. 5. Закон гідрастатыкі – навуковы стыль. Паводле закону Архімеда, асноўнаму закону гідрастатыкі і аэрастатыкі, на ўсякае цела, апушчанае ў вадкасць (або газ) дзейнічае выштурхная сіла (пад’ёмная сіла). 6. Фразелагічная норма – навуковы стыль. Фразеалагічная норма - гэта традыцыйнае, замацаванае моўнай практыкай, аднатыпнае і раўнацэннае ўжыванне фразеалагізмаў, прынятае моўным калектывам і ўсвядомленае ім як правільнае і ўзорнае. 7. Адміністратыўнае правапарушэнне - афіцыйна-справавы стыль. Адміністратыўнае правапарушэнне прызнаецца скончаным з моманту здзяйснення дзеяння. 8. Неабходная абарона - афіцыйна-справавы стыль. Не з’яўляецца адміністратыўным правапарушэннем дзеянне, якое было здзейснена ў стане неабходнай абароны. 9. Захоўваць процівапажарны рэжым - афіцыйна-справавы стыль. Каб пазбегнуць пажару ў школах, неабходна захоўваць строгі процівапажарны рэжым.
Заданне 4. Выпішыце з артыкула па спецыяльнасці (фізіка, матэматыка, праграмаванне, уводзіны ў спецыяльнасць і інш.) 20 словазлучэнняў (ці слоў) і перакладзіце іх на беларускую мову. У тэрміналагічным слоўніку ці ў слоўніку прафесіяналізмаў знайдзіце тлумачэнні гэтых слоў. 1) активная программа - актыўная праграма: а) праграма, якая загружана ў асноўную памяць, і якой перададзена кіраванне мікрапрацэсарам; б) праграма, з якой у дадзены момант працуе карыстальнік у сістэме з некалькіх праграм; 2) модулятор - мадулятар: функцыянальная прылада, якая здзяйсняе мадуляцыю сігнала да яго перадачы; 3) подсказка - падказка: функцыя сістэмы па аказанні карыстальніку дапамогі шляхам вываду на экран дапаможнай інфармацыі ў выглядзе меню або апісання дзеянняў; 4) цепочка - ланцуг: паслядоўнасць элементаў ланцуговага спісу - кожны элемент указвае на наступны элемент; 5) верхний регистр - верхні рэгістр: стан клавіатуры, які адпавядае прапісным сімвалам, напрыклад А, Б, С; 6) легенда – легенда: а) суправаджальны тэкст для апісання графічнага аб’екта, размяшчаецца пад малюнкам ці каля яго; б) спіс умоўных абазначэнняў на графіку, малюнку; 7) удалять - выдаляць: знішчаць тэкст, файл або частку дакумента з мэтай назаўсёды выдаліць гэту інфармацыю; 8) акцет - акцет: восем бітаў; 9) мультидоступ - мультыдоступ: магчымасць падтрымкі сістэмай некалькіх карыстальнікаў, якія працуюць адначасова; 10) буфер экрана - буфер экрана: памяць для захавання сімвалаў экрана; 11) лексема - лексема: мінімальная адзінка мовы, якая мае значэнне; 12) алфавит - алфавіт: небясконцае мноства сімвалаў, што прымяняюцца ў мовах праграміравання; 13) команда отмены - каманда адмены: каманда для вяртання да апошніх выкананых аперацый; 14) вирус - вірус: праграма, якая сябе ўбудоувае ў аператыўную сістэму і псуе файлы або замінае працы; 15) фрейм - фрэйм: у экспертных сістэмах мінімальная структура інфармацыі аб факце; 16) эталон - эталон: пункт апоры, ад якога пачынаюцца вымярэнні; 17) относительная погрешность – адносная хібнасць: хібнасць вымярэння, выражаная адносінамі абсалютнай хібнасці да сапраўднага значэння велічыні, якую вымяраюць. 18) активация - актывацыя : прадстаўленне працэдуры шляхам спецыяльнага выкліку гэтай працэдуры; 19) модуль исполнительный - модуль выканаўчы: праграма, якая знаходзіцца ў асноўнай памяці; 20) нерабочий - непрацоўны: прылада, якая не функцыянуе.
Заданне 5. Падбярыце тэкст на рускай мове (100 – 120 слоў) па спецыяльнасці, у якім былі б дзеепрыметныя словазлучэнні з суфіксамі -ущ- (-ющ-), -ащ- (-ящ-), -ем- (-им-) і перакладзіце яго на беларускую мову. В индуктивном умозаключении связь посылок и заключения опирается не на закон логики, а на некоторые фактические или психологические основания, не имеющие чисто формального характера. В таком умозаключении заключение не следует логически из посылок и может содержать информацию, отсутствующую в них. Достоверность посылок не означает достоверности выведенного из них индуктивно утверждения. Индукция дает только вероятные, или правдоподобные, заключения, нуждающиеся в дальнейшей проверке. Индукция не дает полной гарантии получения новой истины из уже имеющихся. Максимум, о котором можно говорить, это определенная степень вероятности выводимого утверждения. Так, посылки и первого и второго индуктивного умозаключения истинны, но заключение первого из них истинно, а второго – ложно. Рассуждения, ведущие от знания о части предметов к общему знанию обо всех предметах определенного класса, – это типичные индукции. Пераклад: У індуктыўнай выснове сувязь пасылак і зняволення абапіраецца не на закон логікі, а на некаторыя фактычныя ці псіхалагічныя падставы, не мелыя чыста фармальнага характару. У такой выснове зняволенне не варта лагічна з пасылак і можа ўтрымоўваць інфармацыю, якая адсутнічае ў іх. Пэўнасць пасылак не азначае пэўнасці выведзенага з іх індуктыўна сцвярджэнні. Індукцыя дае толькі верагодныя, ці праўдападобныя, зняволенні, якія патрабуюць у далейшай праверцы. Індукцыя не дае поўнай гарантыі атрымання новай праўды з ужо наяўных. Максімум, пра які можна казаць, гэта вызначаная ступень верагоднасці выводнага сцвярджэння. Так, пасылкі і першай і другой індуктыўнай высновы праўдзівыя, але зняволенне першага з іх праўдзіва, а другога - ілжыва. Развагі, кіроўныя ад ведаў пра частку прадметаў да агульных ведаў аб усіх прадметах вызначанага класа, - гэта тыповыя індукцыі.
Заданне 6. Напішыце інфарматыўную ці індыкатыўную анатацыю на любы падручнік па вашай спецыяльнасці. • Малыхіна Галіна Іванаўна • Логіка • Мінск, выдавецтва «Вышэйшая школа», 2002 год • 240 старонак, 22 табліцы • 1) Прадмет і значэнне логікі. 2) Паняцце і яго роля ў разумовым працэсе. 3) Меркаваньне. 4) Асноўныя законы мыслення. 5) Дэдуктыўныя высновы. 6) Недэдуктыўныя высновы. 7) Аргументацыя. Доказ і абвяржэнне • У заключэнні разгледжана класіфікацыя лагічных памылак, такіх як: змястоўныя і фармальныя, паралагічныя і сафістычныя. • Літаратура: Аристотель. Органон. Соч. в 4 т. Т.2.М., 1976. Арно А., Николь П. Логика, или Искусство мыслить. М., 1991. Асмус В.Ф. Логика. М., 1947. Астафьев В.К. Законы мышления в формальной и диалектической логике. Львов, 1968. Бакрадзе К.С. Логика. Тбилиси, 1951. Белнап Н., Стил Т. Логика вопросов и ответов. М., 1982. Берков В.Ф. Логика вопросов в преподавании. Мн., 1987. Бродский И.Н. Отрицательные высказывания. Л., 1973. Брюшинкин В.Н. Практический курс логики для гуманитариев.М.,1996. Бэкон Ф. Новый органон. Соч. в 2 т., Т. 2. М., 1978. Васильев Н.А. Воображаемая логика. М., 1989. Вертгеймер М. Продуктивное мышление. М., 1987. Войшвилло Е.К. Предмет и значение логики. М., 1960. Гетманова А.Д. Логика. М., 1986, 1994. Гжегорчик А.Г. Популярная логика. М., 1979..
• Чытацкае назначэнне гэтага падручніка - палегчыць пачаткоўцам вывучэнне логікі, расчыніць змест логікі як навукі,а таксама знайсці больш выразную "логіку" яе выкладу.
Заданне 7. Напішыце адзiн асабісты дакумент (заява, аўтабіяграфія, даручэнне, распіска) і адзiн справавы ліст (ліст-запытанне, ліст-просьба, ліст-прапанова, ліст-напамін, ліст-запрашэнне, суправаджальны ліст). Асабісты дакумент. Аўтабіяграфія Я, Крыж Павел Аляксандравіч, нарадзіўся ў 1994 годзе ў горадзе Салігорску. Мая маці, Крыж Вольга Міхайлаўна, працуе дырэктарам тарговай фірмы. У 2000 годзе я пайшоў у першы клас гімназіі №1 горада Салігорска. У 2012 годзе паступіў у Беларускі дзяржаўны універсітэт інфарматыкі і радыёэлектронікі. Цяпер з’яўляюся студэнтам першага курса завочнага аддзялення. Не жанаты, дзяцей не маю.
17 снежня 2012 г. Подпіс
Справавы ліст. Ліст-просьба Дырэктару Гімназіі №1г.Салігорска Ярмалінскай А.К. ад навучэнца 11«В» класа Крыжа П.А. Заяўленне Прашу вызваліць мяне з апошняга ўрока ў сувязі з удзелам у алімпіядзе.
14 снежня 2010 г. Подпic
Спiсак лiтаратуры: 1. Беларуская мова ў 2-й палове ХХ стагоддзя. Мн., 1998. 2. Дьячков М.В. Проблемы двуязычия (многоязычия) и образования. М., 1991. 3. Граматыка беларускай мовы. У 2-х т. Мн., 1962-1966. 4. Каўрус А.А. Стылістыка беларускай мовы. Мн., 1992. 5. Каўрус А.А. Дакумент па-беларуску. Мн., 1994. Дадатковая лiтаратура: 1. П.Нортон. Программно-аппаратная организация IBM PC. Пер.с англ.-Москва, : Радио и связь, -1992г 2. Малыхина, Г. И. Логика / Г. И. Малыхина. – Минск, 2010.
