Тэма №12. Уклад СССР у стварэнне антыгітлераўскай кааліцыі.
1. Рост антыфашысцкага руху ў Еўропе і свеце ў сувязі з падзеямі на Усходнім фронце. 2. Падпісанне СССР Дэкларацыі Аб’яднаных Нацый ў Вашынгтоне.
Антыгітлераўская кааліцыя – аб’яднанне дзяржаў і народаў, якія змагаліся ў Другой сусветнай вайне 1939 – 1945 гадоў супраць краін нацысцкага блоку: Германіі, Італіі, Японіі і іх саюзнікаў. У гады вайны сінонімам антыгітлераўскай кааліцыі стаў тэрмін “Аб’яднаныя нацыі”, прапанаваны прэзідэнтам ЗША Рузвельтам і ўпершыню сустракаецца ў Дэкларацыі Аб’яднаных нацый 1942 (Вашынгтонская дэкларацыя дваццаці шасці). Уплыў кааліцыі на ваенны і паваеннае светаўладкаванне велізарна, на яе аснове была створана Арганізацыя Аб’яднаных Нацый (ААН). Баявым саюзнікам антыгітлераўскай кааліцыі быў рух Супраціву на акупанаваных тэрыторыях германскім, італьянскім і японскім акупантам. Важным момантам у гісторыі руху Супраціву з'яўляецца пачатак Вялікай Айчыннай вайны Савецкага Саюза. Зрыў планаў «маланкавай вайны», вынашываемае нямецка-фашысцкім камандаваннем, і наступ Чырвонай Арміі пад Масквой у снежні 1941 года, якое паказала, што ў свеце ёсць сіла, здольная спыніць фашысцкую агрэсію, з'яўляюцца найважнейшымі вехамі, якія адзначылі шэраг істотных зрухаў у вызваленчай антыфашысцкай барацьбе еўрапейскіх народаў. Важную стымулюючую ролю ў развіцці руху Супраціву адыграла стварэнне антыгітлераўскай кааліцыі. Яно з'явілася адной з найважнейшых прычын, якія заахвоцілі шматлікія буржуазныя арганізацыі Супраціву перагледзець сваё адмоўнае стаўленне да супрацоўніцтва з камуністамі. Узнікненне антыгітлераўскай кааліцыі павялічыла надзеі на перамогу над фашызмам сярод антыфашыстаў Італіі і Германіі, у самых розных пластах насельніцтва акупаваных краін, выклікала прыток новых сіл у шэрагі антыфашысцкіх змагароў. Удзел у вайне такой магутнай сілы, як Савецкі Саюз, які ў ходзе супраціву фашысцкім захопнікам абвясціў сваёй мэтай не толькі іх выгнанне з савецкай зямлі, але і вызваленне народаў Еўропы ад фашысцкага прыгнёту, высветліў перспектыву барацьбы за аднаўленне нацыянальнай незалежнасці, дэмакратычных правоў і свабод, зваяваў фашызмам. Вайна супраць фашысцкіх агрэсараў канчаткова набыла справядлівы, вызваленчы характар. Уплыў Айчыннай вайны савецкага народа на развіццё еўрапейскага Супраціву выяўлялася рознымі шляхамі. З першых жа дзён вайны савецка-германскі фронт адцягваў на сябе бoльшую частку гітлераўскіх узброеных сіл, вымушаючы фашысцкае камандаванне перакідваць туды войскі з акупаваных краін. Тым самым паслабляліся пазіцыі фашысцкіх захопнікаў у еўрапейскім тыле, што ў сваю чаргу аблягчала задачу Супраціву. Цяжка пераацаніць велічэзнае маральнае ўздзеянне Айчыннай вайны Савецкага Саюза на антыфашысцкую барацьбу ў Еўропе. З моманту вераломнага нападу фашысцкай Германіі на СССР погляды паняволеных народаў былі прыкаваныя да савецка-германскага фронту. У вачах людзей самых розных палітычных перакананняў СССР быў апорай і надзеяй, адзінай сілай, актыўна змагаўшыяся з фашызмам і здольныя яго разграміць. Пасля 22 чэрвень 1941 г. Супраціў ва ўсіх акупаваных гітлераўцамі краінах перажыло бурны ўздым. З гэтым відавочным фактам было вымушана лічыцца і нямецка-фашысцкае камандаванне. Ужо ў сярэдзіне верасня 1941 начальнік штаба вярхоўнага камандавання ўзброеных сіл Германіі Кейтель выдаў дырэктыву, у якой падкрэслівалася цесная сувязь паміж пачаткам Вялікай Айчыннай вайны Савецкага Саюза і ўзмацненнем вызваленчага руху. Антыфашысцкая вызваленчая барацьба народаў Еўропы з'яўлялася складовай часткай проціборства свабодалюбных народаў антыгітлераўскай кааліцыі з фашысцкімі прыгнятальнікамі за свабоду і незалежнасць. Марксісцка-ленінскія партыі заклікалі народы са зброяй у руках выступаць супраць захопнікаў. Ім належала вырашальная роля ў стварэнні розных фарміраванняў збройнага народа, якія ператварыліся ў магутны фактар антыфашысцкага руху. Формы і спосабы ўзброенай барацьбы ўдзельнікаў Супраціву залежалі ад асаблівасцяў сацыяльна-палітычнага становішча ў краін наяўнасці падрыхтаваных ваенных кадраў і ўзбраення. У Югаславіі, Грэцыі, Албаніі змагары за нацыянальнае вызваленне і дэмакратыю разгарнулі супраць ворага партызанскія дзеянні, якія прымалі ўсё больш арганізаваны характар. Значны ўклад у барацьбу народаў супраць фашызму ўносілі патрыёты Югаславіі, узначаленыя камуністычнай партыяй. У лістападзе 1942 г. пачалося пераўтварэнне партызанскіх атрадаў у рэгулярныя вайсковыя злучэнні і была створана Народна-вызваленчая армія Югаславіі. Актыўнасць югаслаўскіх патрыётаў, якія наносілі адчувальныя ўдары па камунікацыях акупантаў і якія зрывалі іх планы выкарыстання прыродных рэсурсаў, прадуктаў харчавання і працоўнай сілы, супрацьстаянне карных захадаў захопнікаў, якія неаднаразова спрабавалі разграміць вызваленчы рух у Югаславіі. У Грэцыі баявыя дзеянні партызан у канцы 1942 - пачатку 1943 набылі больш планамерны характар і ахапілі амаль усю кантынентальную частку краіны. Натхняльнікам і арганізатарам ўзброенай барацьбы супраць акупантаў была камуністычная партыя. Важнай акцыяй партызан было знішчэнне чыгуначнага маста праз раку Гаргапатамас бліз горада Ламія, ажыццяўлёнае па заданні брытанскага ваеннага камандавання. У ноч на 25 лістапада 1942 аб'яднаны атрад раптам напаў на ахову маста. Пасля жорсткага двухгадзіннага бою мост быў падарваны. На шэсць тыдняў выйшла з ладу чыгуначная магістраль, па якой забяспечваліся фашысцкія войскі ў Паўночнай Афрыцы. Асаблівасцю ўзброенай барацьбы патрыётаў Польшчы і Францыі стала спалучэнне партызанскіх акцый з актыўнымі дзеяннямі баявых груп у гарадах. Паслядоўнымі прыхільнікамі актывізацыі барацьбы супраць ворага выступалі камуністы. Аднак у руху Супраціву гэтых краін у той перыяд захоўваўся ўплыў патрыятычна і нацыяналістычна настроенай часткі буржуазіі, якой удалося стварыць баяздольныя узброеныя арганізацыі. У Польшчы найбольш актыўныя дзеянні супраць акупантаў вяла створаная камуністамі Гвардыя Людова. Яе дзеяннямі кіраваў Галоўны штаб на чале з Ф. Юзвяк. Атрады Гвардыі Людовай здзяйснялі налёты на чыгуначныя станцыі і масты, пускалі пад адхон нямецкія эшалоны з войскамі і баявой тэхнікай, арганізоўвалі засады на транспарты , абаранялі насельніцтва ад акупантаў. У снежні 1942 Гвардыя Людова вяла трохдзённы бой з нямецка-фашысцкім батальёнам у Парчэўскіх лясах. Найбольш актыўна яе атрады дзейнічалі ў Варшаўскім, Люблінскім, а таксама Кельцкім, Кракаўскім і Жешуўскім ваяводствах. Антыфашысцкія падпольныя групы ўзмацнялі барацьбу ў буйных гарадах. У студзені 1943 яны ажыццявілі напад на Галоўны вакзал у Варшаве і тры кінатэатра падчас сеансаў для гітлераўцаў. З верасня 1939 года ў стане вайны з Германіяй знаходзіліся Польшча, Францыя, Вялікабрытанія і яе дамініёны. Пасля нападу Германі на Савецкі Саюз 22 чэрвеня 1941 года прэм'ер-міністр Англіі Чэрчыль, а 24 чэрвеня прэзідэнт ЗША Рузвельт заявілі аб намеры іх краін аказаць дапамогу Савецкаму Саюзу ў яго барацьбе супраць Германіі, так як Савецкі Саюз і Вялікабрытанія, у адрозненне ад ЗША ўжо знаходзілася ў складзе вайны супраць Германіі. Савецкі ўрад прапанаваў Англіі неадкладна заключыць пагадненне аб сумеснай дзейнасці. Англійскі ўрад прыняў гэту прапанову. 12 Ліпеня 1941 года было падпісана Англа-савецкае пагадненне аб сумесных дзеяннях у вайне супраць Германіі, СССР і Англія абавязваліся аказваць адзін аднаму дапамогу і падтрымку, а гэтак жа не весці перамовы, не заключаць перамір'я або мірны дагавор, акрамя як з узаемнай згоды. Прапанова СССР аб адкрыцці фронту на поўначы Францыі было адхілена. У жніўні 1941 Рузвельт і Чэрчыль, сустрэўшыся ў Атлантычным акіяне ў берагоў Канады, падпісалі так званую хартыю, якая выкладала афіцыйныя мэты ЗША і Вялікабрытаніі ў вайне - і стала адным з праграмных дакументаў антыгітлераўскай кааліцыі. У Атлантычнай хартыі гаварылася, што ЗША, і Вялікабрытанія не імкнуцца да тэрытарыяльных або іншых праабражэнням і паважаюць права ўсіх народаў абіраць сабе форму праўлення. Яны абяцалі дамагацца аднаўлення суверэнных правоў і самакіравання тых народаў, якія былі пазбаўлены гэтага гвалтоўным шляхам. Вялікабрытанія і ЗША заявілі, што пасля канчатковага знішчэння нацысцкай тыраніі яны спадзяюцца на ўсталяванне свету. Рузвельт і Чэрчыль абвясцілі, што лічаць неабходным раззброіць агрэсараў і стварыць непадзельную сістэму ўсеагульнай бяспекі. З мэтай матэрыялізацыі ўсіх рэсурсаў саюзных краін у Маскве (29 верасня - 1 кастрычніка 1941) адбылася канферэнцыя трох дзяржаў - Савецкі Саюз, ЗША і Вялікабрытанія, якія прынялі рашэнне аб англа-амерыканскіх пастаўках ўзбраення і стратэгічных матэрыялаў на бліжэйшыя дзевяць месяцаў. У сваю чаргу СССР узяў абавязацельствы паставіць сваім заходнім партнёрам сыравіну для ваенай вытворчасці. Перамога пад Масквой у снежні 1941 года садзейнічала канчатковаму афармленню антыгітлераўскай кааліцыі. У снежні 1941 Рузвельт прапанаваў для саюзнікаў па антыгітлераўскай кааліцыі назву «Аб'яднаныя нацыі». 1 студзені 1942 ў Вашынгтоне, дваццаць шэсць дзяржаў, у тым ліку Савецкі Саюз, ЗША, Вялікабрытанія падпісалі Дэкларацыю аб'яднаных нацый. Яны абавязаліся выкарыстоўваць свае рэсурсы для барацьбы супраць агрэсараў, супрацоўнічаць у вайне. Уклад удзельнікаў антыгітлераўскай кааліцыі ў барацьбу з ворагам вельмі нераўнамерны: адны ўдзельнікі вялі актыўныя ваенныя дзеянні з Германіяй і яе саюзнікамі , іншыя дапамагалі ім пастаўкамі ваеннай прадукцыі, трэція ўдзельнічалі ў вайне толькі намінальна.
Выкарыстаныя інфармацыйныя крыніцы:
1. http://www.istorya.ru/ - інфармацыйны сайт па гісторыі Расіі і Сусветнай гісторыі. 2. http://ru.wikipedia.org/ - міжнародная энцыклапедыя са свабодным змесцівам. 3. http://www.katyn-books.ru/ - бібліятэка даследчыкам Катынскай справы "Катынь".
