Адказ:
Пытанне №1

Віцебскія "вароты", роля авіяцыі.

9 студзені 1942 разам з іншымі часткамі перайшлі ў наступ войскі 4-й ударнай арміі пад камандаваннем генерал-палкоўніка А.І. Яроменка. Ламаючы ўпартае супраціўленне ворага, войскі прасунуліся амаль на 250 кіламетраў і ўшчыльную падышлі да Суражскай і Мяхоўскі раёнах Віцебскай вобласці. 54-я стралковая брыгада ў ноч на 20 Студзень 1942 года вызваліла ад акупантаў раённы цэнтр Усвяты. Воіны 360-й стралковай дывізіі і 48-й стралковай брыгады ўварваліся на паўночна-заходнюю і паўднёва-заходнюю ўскраіны Вяліж і замацаваліся там. Часткі 249-й стралковай дывізіі і 51-і стралковай брыгады наступалі на Сураж і Віцебск.
Насустрач надыходзячым войскам Чырвонай Арміі накіраваліся партызанскія атрады Я. З. Захарава, М.Ф. Бирюлина, М.І. Дьячкова, М.Ф. Шмырова, С.Т. Воранава, В.В. Стралкова. Яны вылучалі для воінскіх падраздзяленняў правадыроў, вялі разведку, разам з чырвонаармейцамі штурмавалі варожыя гарнізоны на подступах да Віцебска. Глыбокі прарыў частак 4-й ударнай арміі і актыўныя дзеянні партызан аказалі вырашальнае ўплыў на становішча на гэтым участку фронту.
Немцы перайшлі да абароны. Але стык паміж групамі фашысцкіх армій «Цэнтр» і «Поўнач» не быў замацаваны, паміж флангу гэтых груп адсутнічала аператыўнае ўзаемадзеянне. У варожай абароне ад Усвят да Вяліж Смаленскай вобласці утварыўся саракакіламятровы разрыў па фронце. Гэтую тэрыторыю занялі партызаны. Яны дапамагалі частках 4-й ударнай арміі ўтрымліваць пазіцыі. Так былі створаны знакамітыя Віцебскія (Суражскія) «вароты».
У выніку баявых аперацый партызаны разбілі варожыя гарнізоны ў вёсках Тарасенка, Пунище, Галевичи, Азёры, Украйцы, Вярэчча, Казакова і іншыя. Цэнтральны Камітэт Кампартыі Беларусі і Цэнтральны штаб партызанскага руху распачалі шэраг мерапрыемстваў для найлепшага выкарыстання Віцебскіх «варот» у барацьбе з гітлераўцамі ў тыле ворага.
Паблізу «варот» размясцілася створаная 20 сакавіка 1942 Паўночна-Заходняя аператыўная група ЦК КП (б) Б пад кіраўніцтвам сакратара ЦК Г.Б. Эйдінава. Асноўнай яе задачай было ўсталяванне сувязі з дзейнічалымі на акупіраванай тэрыторыі Беларусі камуністычным падполлем і партызанскімі атрадамі і аказанне ім разнастайнай дапамогі. Акрамя гэтага, на самой лініі «варот» размясціўся Віцебскі падпольны абкам, а затым і група Мінскага падпольнага абкама партыі. У выніку актыўных баявых аперацый народныя мсціўцы вызвалілі ад акупантаў дзевяць сельсаветаў Суражскага раёна. Мікалаеўскі сельскі Савет Віцебскага раёна і сем сельсаветаў Мяхоўскі раёна. На Суражчыне была створана першая ў Віцебскай вобласці партызанская зона плошчай звыш 1600 квадратных кіламетраў.
У поўнай меры выкарыстоўвала «вароты» камандаванне Калінінскага фронту, 4-й і 3-й ударных армій. Ў варожы тыл накіроўваліся упаўнаважаныя і сувязныя Цэнтральнага Камітэта партыі, арганізатары і кіраўнікі партыйнага падполля і партызанскага руху, арганізатарскія групы і партызанскія атрады, спецыялісты і інструктары, паступалі зброю, боепрыпасы і медыкаменты, выбуховыя рэчывы, сродкі сувязі і перыядычныя выданні. Праз «вароты» па заданні ЦК КП (б) Б на дапамогу беларускаму народу прыбылі з савецкага тылу конны атрад героя грамадзянскай вайны партызана-далёкаўсходнікаў А.К. Флегантава, атрады камсамольцаў Новасібірска «Сібірак», Омска ім. Сяргея Лазо, Масквы ім. М. Ф. Гастэлы. Улетку 1942 года ў вобласць прыбылі атрады "Бясстрашны", "Мсцівец», «Навальніца», «Хуткі», групы літоўскіх і латышскіх партызан. Праз іх жа з апошнім партыйным даручэннем прыйшла ў Віцебск адважная падпольшчыца, слаўная дачка беларускага народа Вера Харужая.
Не менш інтэнсіўным быў і зваротны паток - з акупіраванай тэрыторыі на Вялікую зямлю. Партызанскія сувязныя ішлі за саветамі і указаннямі, за зброяй і боепрыпасамі, неслі данясенні і выведдадзеныя. Дзесяткі і сотні партызан адпраўляліся на кароткатэрміновыя курсы пры Паўночна-Заходняй групе ЦК КП (б) Б. Атрады выходзілі на адпачынак і перафармаванне, адпраўлялі параненых і хворых.
Сапраўды «дарогай жыцця» сталі «вароты» для тысяч жанчын, дзяцей і старых, сыходзілі ў савецкі тыл, ратуючыся ад зьверстваў карнікаў, фашысцкага рабства і згону ў Нямеччыну. З акупіраваных раёнаў у фонд Чырвонай Арміі паступалі абозы са збожжам, бульбай, харчаваннем. Адпраўлена больш за 6 000 галоў буйной рагатай жывёлы, авечак і свіней, 2500 коней, фураж.
За сотні кіламетраў з варожага тылу ішлі савецкія патрыёты, каб уступіць у шэрагі Чырвонай Арміі. За лета 1942 года на часова акупаванай тэрыторыі Беларусі было прызвана ў шэрагі Чырвонай Арміі звыш дваццаці пяці тысяч чалавек. Ўтрымлівалі пазіцыі ў раёнах Вяліж і Усвят часткі Чырвонай Арміі, з поўдня іх прыкрывала 1-я Беларуская партызанская брыгада пад камандаваннем М.Ф. Шмырова (камісар Р. В. Шкредо), з поўначы - 2-я Беларуская партызанская брыгада М.І. Дьячкова (камісар Я. Н. Барсукоў). Асабліва мелі патрэбу ў абароне паўднёвыя рубяжы. Тут па правым беразе Заходняй Дзвіны займалі абарону атрады Г.С. Курмелева, А.Д. Гурко, Д.Ф. Райцева, М.Ф. Біруліна. 28 сакавіка 1942 года падчас бою з карнікамі здзейсніў несмяротны подзвіг камсамолец-кулямётчык М.Ф. Сільніцкі.
Віцебскія (Суражскія) «вароты» дзейнічалі бесперапынна, днём і ноччу. З іх існаваннем фашысцкае камандаванне пагадніцца не магло. Яно не раз рабіла спробы выбіць народных мсціўцаў з франтавой паласы і ліквідаваць партызанскую зону. Але народныя мсціўцы адкідвалі варожыя часткі на зыходныя пазіцыі. І зачыніць «вароты» не маглі.
Аперацыю па ліквідацыі Віцебскіх (Суражскія) «варот» фашысты пачалі ў ноч на 25 верасня 1942 года надыходам з Віцебска, Суража і з гарнізона ў вёсцы Краслевічы Суражскага раёна. Найбольш жорсткія баі ішлі каля вёсак Пуніщча, Пудоць, Булы, Дразды, Шмыроў, Мелынь Суражскага раёна. Наступаючы, гітлераўцы нічога не пакідалі на сваім шляху. Яны спалілі вёскі Сьцяпанавічы, Старое і Новае Кукава, Альгова, Шапкі, Баброва і іншыя. Віцебская фашысцкая групоўка здолела прарвацца па Вялікалукскай шашы ў напрамку Усвят. Адначасова быў нанесены ўдар і па Пудаці.
Верасень 28 карнікі злучыліся, і «вароты» былі зачыненыя. Па звестках Паўночна-Заходняй аператыўнай групы ЦК КП (б) Б існаванне на тэрыторыі вобласці Віцебскіх (Суражскіх) «варот» згулялі велізарную ролю. Праз іх прайшло звыш 160 груп і атрадаў, больш за 3 тысячы чалавек, партызанам было дастаўлена звыш 5 тысяч адзінак стралковага зброі. Сотні партызанскіх атрадаў і брыгад ўсталявалі надзейную сувязь з Вялікай зямлёй. Партызанскія брыгады і атрады працягвалі дзейнічаць у тыле праціўніка да яго выгнання з беларускай зямлі. У дзень святкавання 33-годдзя з дня вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў у вёсцы Заполле Віцебскага раёна адкрыты помнік «Віцебскія (Суражскія) «вароты» (архітэктары В. В. Ягодніцкі і В. І. Чарняўскі), у памяць аб баявых дзеяннях воінаў Чырвонай Арміі і партызан.

Пытанне №2

Агітацыйна-прапагандысцкая дзейнасць партызан i падпольшчыкаў Беларусі.

Гісторыя не ведае больш шырокага супраціўлення народа агрэсарам, чым барацьба супраць германскіх рабаўнікоў, якая разгарнулася на акупіраванай тэрыторыі Беларусі. Насельніцтва акупіраванай тэрыторыі СССР, у тым ліку i Беларусі, у сваей большасці з недаверам i падазронасцю сустракала агрэсараў. Нават нягледзячы на жорсткасць акупацыйнага рэжыму i рэпрэсіі, патрыятычны рух беларускага народа супраць германскіх захопнікаў узрастаў i пашыраўся, прымаў эфектыўныя арганізаваныя формы i разнастайныя метады барацьбы.
3 першых дзён агрэсіі частка насельніцтва пад кіраўніцтвам астаўленых партыйных, савецкіх i камсамольскіх фукцыянераў, а таксама вайскоуцаў, што трапілі ў акружэнне, стваралі партызанскія групы i атрады. У многix населеных пунктах яны ўзніклі стыхійна i пад кіраўніцтвам актывістаў падпольных арганізацый i груп.
Зразумела, адступленне Чырвонай Арміі з тэрыторыі Беларусі, адсутнасць сувязі з цэнтральнымі кіруючымі органамі, складаныя зімовыя умовы, недахоп зброі i боепрыпасаў, медыкаментаў, адмоўна адбіліся на баяздольнасці беларускіх партызан i падпольшчыкаў. Частка створаных летам-восенню 1941 г. атрадаў i груп былі разгромлены, некаторыя самараспусціліся, другія, выканаўшы заданне, выйшлі ў савецкі тыл, іншыя перайшлі на паўлягальнае становішча. Аднак, каля 200 атрадаў i груп нават у такіх неспрыяльных умовах працягвалі барацьбу з ворагам.
За верасень-снежанъ 1941 г., паводле няпоўных звестак, партызаны падарвалі 80 эшалонаў, знішчылі каля 10 тыс. салдат i афіцэраў праціўніка, разграмілі 9 вайсковых штабоў, вывялі са строю 33 самалёты, 78 танкаў і 131 бронемашын, 973 аўтамабілі, 137 матацыклаў, 155 чыгуначных і шашэйных мастоў, спалілі 63 склады з боепрыпасамі і гаручым.
Разгром немцаў пад Масквой узняў маральны настрой патрыётаў, станоўча адбіўся на актывізацыі і пашырэнні патрыятычнага руху ў Беларусі. У выніку контрнаступлення савецкіх войск утварыўся 40-кіламетровы разрыў нямецкага фронту на стыку груп армій "Поўнач" і "Цэнтр" - паміж Веліжам і Усвятамі, які існаваў з лютага па верасень 1942 г. Выкарыстаўшы зручны момант, праз "Віцебскія вароты" у тыл былі перапраўлены 20 партызанскіх атрадаў, 102 арганізатарскія і 62 дыверсійныя групы, якія налічвалі больш за 3 тыс. чалавек, звыш 5 тыс. адзінак зброі, вялікую колькасць боепрыпасаў медыкаментаў, абмундзіравання. Гэта дазволіла наладзіць сувязь ЦК КП(б)Б з дзеючымі атрадамі, палепшыць іх узбраенне і арганізацыйную структуру, папоўніць фарміраванні кваліфікаванымі кадрамі, інструктарамі падрыўной справы.
Асабліва хутка павялічваліся рады партызан вясной-летам 1942 г. Да жніўня 1942 г. колькасць народных мсціўцаў павялічылася больш чым на 23 тыс. чалавек, а да пачатку 1943 г. перавысіла 56 тыс. Узброеную барацьбу супраць захопнікаў вялі 56 брыгад, якія аб'ядноўвалі 220 атрадаў. Акрамя таго, 292 атрады дзейнічалі самастойна. Партызанскія рэзервы складалі на гэты час звыш 150 тыс. чалавек.
Паводле Пастановы Дзяржаўнага камітэта абароны СССР ад 9 верасня
1942 г. быў створаны Беларускі штаб партызанскага руху (БШПР) -
рэспубліканскі орган ваеннага кіраўніцтва партызанскім рухам на Беларусі,
які дзейнічаў да лістапада 1944 г. Начальнікамі штаба з'яўляліся П.З.Калінін,
А.А.Прохараў. БШПР працаваў пад непасрэдным кіраўніцтвам Цэнтральнага
штаба партызанскага руху на чале з Першым сакратаром ЦК КП(б)Б
П.К.Панамарэнка. 3 ростам партызанскіх сіл памнажалася і іх баявая
актыўнасць. Партызаны ўсё часцей праводзілі буйныя наступальныя
аперацыі, узмацнялі ўдары па камунікацыях, гарнізонах, апорных пунктах і іншых аб'ектах захопнікаў. Ад ворага вызваляліся цэлыя раены, дзе ўлада
пераходзіла да партызан і адноўленых органаў савецкай улады. Так, у 1942 г.
былі разгромлены 123 нямецка-паліцэйскія гарнізоны, вызвалены 14
раённых цэнтраў, а ў 28 сумесна з падпольшчыкамі ажыццёўлены буйныя
дыверсіі.
Партызанская барацьба вялася ў цесным узаемадзеянні з
патрыятычным падполлем. У гарадах і вёсках, што знаходзіліся пад
акупацыяй, ствараліся партыйныя, камсамольска-маладзёжныя і
антыфашысцкія органы і арганізацыі. На пачатак 1943 г. ужо існавала густая
сетка падполля. Ужо ў канцы 1942 г. працавалі Віцебскі, Гомельскі,
Магілёўскі, Пінскі абласныя, Бабруйскі, Барысаўскі, Лобінскі, Мінскі, Слуцкі
міжраённыя, Барысаўскі, Віцебскі, Гомельскі, Мінскі гарадскія і 63 раённыя падпольныя камітэты, у нелегальных умовах змагалася каля 6 тыс. юнакоў і дзяўчат.
У Заходніх абласцях Беларусі актыўна дзейнічалі антыфашысцкія арганізацыі, што ствараліся па ініцыятыве камуністаў, былых членаў КПЗБ, камсамольцаў, іншых патрыётаў. У маі 1942 г. на базе антыфашысцкіх груп Васілішкаўскага, Шчучынскага, Радунскага, Скідзельскага раёнаў быў створаны Акруговы беларускі антыфашысцкі камітэт Баранавіцкай вобласці. Восенню 1942 г. пад кіраўніцтвам акруговага камітэта барацьбу з акупантамі вялі больш за 260 падпольшчыкаў.
Шырокі размах набыў падпольны рух у Асіповічах, Барысаве, Брэсце, Бабруйску, Віцебску, Гомелі, Оршы, Жлобіне, Петрыкаве, Полацку, Брагіне, Добрушы, Калінкавічах, Мазыры, Мінску, Магілёве і іншых населеных пунктах. Асабліва актыўна дзейнічалі падпольшчыкі на чыгуначным транспарце. На тэрыторыі Беларусі фактычна не было ніводнай колькі-небудзь значнай станцыі, дзе б не дзейнічалі патрыёты. Шырокую вядомасць набылі баявыя подзвігі обальскіх падпольшчыкаў. Камсамольская арганізацыя "Юныя мсціўцы" на чыгуначнай станцыі Обаль Віцебскай вобласці была створана вясной 1942 г. Узначальвала гэту арганізацыю былая работніца Віцебскай фабрыкі "Сцяг індустрыялізацыі" камсамолка Ефрасіння Зянькова. У складзе яе было каля 40 чалавек. Маладыя пад-польшчыкі правялі 21 дыверсію: вывялі са строю льнозавод, пілараму, электрастанцыю, некалькі мастоў, здабывалі і перадавалі партызанам зброю, медыкаменты, важныя разведданыя, распаўсюджвалі лістоўкі, зводкі Саўін-фармбюро і г. д.
Актыўную барацьбу вялі падпольшчыкі Мінска, падтрымліваючы сувязь з 30 партызанскімі атрадамі Мінскай, Магілёўскай і Баранавіцкай
абласцей, яны пераправілі ў партызаны не меней 2200 ваеннапалонных і каля 6,5 тыс. цывільнага насельніцтва. У жорсткай сутычцы з ворагам беларускія патрыёты неслі вялікія страты. У сакавіку - маі 1942 г. былі арыштаваны 404 мінскія падпольшчыкі, з якіх 279 былі растраляны і павешаны. Новы ўдар па мінскім падполлі быў нанесены ў верасні-кастрычніку 1942 г. у засценкі гестапа былі кінуты сотні падполыіічыкаў.
Аднак масавы тэрор і рэпрэсіі не зламалі волю беларускага народа да змагання з германскімі акупантамі. На месца загінуўшых прыходзілі новыя тысячы патрыётаў. Рады партызан і падполыдчыкаў пастаянна пашыраліся, іх барацьба станавілася ўсё больш актыўнай і наносіла захопнікам адчувальныя страты.
Рост радоў партызан адбываўся ў асноўным за кошт мясцовай моладзі, якія не мелі неабходнай ваеннай падрыхтоўкі, у сувязі з чым востра паўстала пытанне іх ваеннага абучэння. ЦК КП(б)Б і БШПР ажыццяўлялі вялікую работу па забеспячэнні партызан неабходнымі кадрамі. У савецкім тыле былі адкрыты школы і пункты па падрыхтоўцы камандных кадраў, арганізатараў партыйнага і камсамольскага падполля, інструктароў, падрыўнікоў, радыстаў, разведчы-каў і іншых спецыялістаў. За час вайны ў гэтых вучэбных цэнтрах было пад-рыхтавана 529 арганізатараў партыйнага і камсамольскага падполля, 265 ка-мандзіраў, камісараў і начальнікаў штабоў, 1146 інструктараў мінна-пад-рыўной справы, 457 радыстаў, 252 разведчыкі, 52 паліграфісты-наборшчыкі, 23 хімінструктары, 12 рэдактараў газет, 11 вадалазаў і каля 15 тыс. падрыўнікоў.
Зразумела, што гэтых спецыялістаў было недастаткова, і асноўная
работа ажыццяўлялася непасрэдна ў атрадах і брыгадах. У многіх
фарміраваннях былі створаны вучэбныя гурткі, дзе моладзь авалодвала
баявым майстэрствам, у некаторых існавалі вучэбныя роты, узводы,
аддзяленні. Добра была пастаўлена ваенная падрыхтоўка ў Баранавіцкай,
Віцебскай, Гомельскай, Палескай, Магілёўскай, Мінскай і іншых абласцях.
Так, за вясну 1943 г. 138 маладых партызан брыгады імя С. М.Кароткіна Віцебскай вобласці сталі мінамётчыкамі, 312 - кулямётчыкамі, 37 - гранатамётчыкамі, 50 - санінструктарамі, 15 - падрыўнікамі. За лістапад-снежань 1943 г. у Віцебскай вобласці было падрыхтавана 2635 кулямёт-чыкаў, 2721 падрыўнік, 2041 аўтаматчык, 778 знішчальнікаў танкаў, 632 міна-мётчыкі, 283 снайперы, 312 санінструктараў. Прыкладна так разгортвалася справа падрыхтоўкі кадраў у многіх партызанскіх фарміраваннях Беларусі.
Дзеля ажыццяўлення дыверсій на варожых камунікацыях і аб'ектах, здзяйснення тэрарыстычных актаў, ствараліся групы падрыўнікоў і "паляўнічых".
Баявая падрыхтоўка партызан садзейнічала эфектыўнай барацьбе. Аса-бліва актыўныя баі і дыверсіі партызан разгарнуліся напярэдадні і ў час Курскай бітвы. 24 чэрвеня 1943 г. было прынята рашэнне БШРП аб пачатку "рэйкавай вайны", за перыяд якой было пашкоджана 211 тыс. км чыгуначных рэек, узарваны 2171 цягнік, 6 бронецягнікоў, 32 вадакачкі, 295 чыгуначных мастоў.
Эфектыўныя баі ішлі па разгрому варожых гарнізонаў. За вясну-лета 1943 г. было разгромлена больш за 220 варожых гарнізонаў і апорных пунктаў, а за другі перыяд Вялікай Айчыннай вайны партызаны нанеслі звыш 600 адчувальных удараў па апорных пунктах ворага. У канцы 1943 г. пад кантролем партызан знаходзіліся 108 тыс. кв.км тэрыторыі Беларусі, у тым ліку 37,8 тыс.кв.км былі поўнасцю ачышчаны ад праціўніка. Існавалі 20 буйных партызанскіх зон, якія з'яўляліся сапраўднымі фарпостамі савецкай улады. Тут знаходзіліся абласныя, міжраённыя, раённыя камітэты партыі і камсамола, дзейнічалі партыйныя арганізацыі, якія кіравалі наладжваннем гаспадаркі.
Партызанскія зоны з'яўляліся арганізацыйна-прапагандысцкімі цэнтрамі. Тут выпускалася 170 падпольных газет, працавала 168 радыёстанцый, праводзіліся гутаркі і лекцыі, дэманстраваліся кінафільмы, урачыста адзначаліся святы.
У зонах былі пабудаваны 41 аэрадром і 83 пляцоўкі для дэсантавання і дастаўкі зброі, боепрыпасаў, медыкаментаў, адпраўкі раненых і хворых у савецкі тыл. За гады вайны партызанам Беларусі было перапраўлена 41 776 він-товак і карабінаў, 18 684 аўтаматаў, 1 383 мінамёты. I 383 процітанкавыя ружжы, 552 953 кг толу, 188 378 гранат, 101 570 боепрыпасаў і сродкаў сувязі.
 
Літаратура
1. Великая Отечественная война советского народа (в контексте Второй мировой войны): учебное пособие для студентов учреждений, обеспечивающих получение высшего образования.- Мн., 2004.
2. Вялікая Айчынная вайна савецкага народа (у кантэксце Другой сусветнай вайны: курс лекцый) Я.К. Новік, Н.Я. Новік. – Мн., 2006.
3. Беларусь у Вялікай Айчыннай вайне, 1941–1945: Энцыклапедыя. – Мн, 1990.
4. Великая Отечественная война 1941–1945: Энциклопедия. – М.., 1985.