Установа адукацыі “Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт інфарматыкі і радыёэлектронікі”
Кантрольная работа па дысцыпліне “Беларуская мова: культура маўлення”
Студэнта курса 1 групы завочнага факультэта 683371_____________
Заліковая кніжка № 4833027 Дамашні адрас: г. Віцебск вул. Карла Маркса д.54 кв.6 тэл. +375333614502
Праверыў: Дапіра Таццяна Пятроўна
Мінск, 2017
СЁМЫ ВАРЫЯНТ
1. Знайдзіце разгорнуты адказ на наступнае пытанне: Беларускі маўленчы этыкет. Складзіце да яго тэзісны план (тэзісы дзеяслоўнага ладу). Узор выканання гл. у Дататку.
Маўленчая культура з’яўляецца састаўнай часткай агульнай культуры чалавека, адным з важнейшых паказчыкаў цівілізаванасці грамадства. У змест культуры маўленчых зносін уваходзяць такія кампаненты, як правільнасць маўлення, камунікатыўная мэтазгоднасць, камунікатыўныя якасці маўлення, невербальныя спосабы зно сін, маўленчы этыкет. Пад правільнасцю маўлення разумеецца ад іасць нормам літаратурнай мовы. Камунікатыўная мэтазгоднасць мовы залежыць ад адэкватнага выбару гаворачым нарматыўных моўных сродкаў, неабходных для выказвання думкі ў пэўнай маўленчай сітуацыі зносін. Камунікатыўныя якасці маўлення вызначаюцца яго дакладнасцю, выразнасцю, яснасцю і г.д. Ад выбару гаворачым камунікатыўных якасцей маўлення залежыць адпаведнасць маўлення норме і яе мэтазгоднасць. Невербальныя спосабы зносін - гэта суперсегментныя сродкі, якія ўваходзяць у знаковое поле мовы: вызначаюць прасадычныя, рытміка- інтанацыйныя ха.ракгарыстыкі выказвання, а таксама такія, што не знаходзяцца ў межах знакавага поля маўлення - кінетычныя элементы зносін (міміка, жэстыкуляцыя, рухі цела). Нарэшце, маўленчы этыкет, які ўяўляе сукупнасць слоўных формаў ветлівасці і пачцівасці, вылучаецца як асабліва значная характарыстыка маўленчых зносін. Ён вызначае правілы маўленчых паводзін у стандартызаваных (тыповых) сітуацыях маўленчых зносін. Адзінкі маўленчага этыкету, у якіх рэалізуецца тая ці іншая камунікатыўная інтэнцыя, уяўляюць сабой асобныя словы, словазлучэнні або сказы, што складаюць або частку выказвання, або самастойную, лагічна завершаную рэпліку, якая можа мець рознае інтанацыйнае афармленне. Формулы маўленчага этыкету з’яўляюцца ў рознай ступені ўстойлівымі. Адна і тая ж этыкетная адзінка набывае рознае моўнае афармленне ў залежнасці ад умоў камунікатыўнай сітуацыі. Г эта дазваляе вылучыць асноўныя, базавыя адзінкі маўленчага этыкету і мадыфікаваныя структуры, мадэлі і варыянты, абумоўленыя сітуацыйным ужываннем у маўленні, падвергнутыя семантычнай і стылістычнай дыферэнцыяцыі, якія ўтвараюць сінанімічныя рады ў кожнай з тэматычных груп. Заканамерным з’яўляецца дыстрыбутыўны характар выкарыстання адзінак маўленчага этыкету з тым або іншым інтэнцыяльным сэнсам: у залежнасці ад семантычных і мадальных адценняў кожная з іх пераважна ўжываецца ў пэўных умовах камунікацыі. Стылістычная характарыстыка формул маўленчага этыкету вызначаецца слуацыйна і катэктстуальна. Танальнасць зносін, ступень ветлівасці выказвання, што змяшчае этыкетную адзінку, змяняецца па уплывам эмацыянальна-экспрэсіўных сродкаў, што яе суправаджаюць. Асноўнымі функцыямі маўленчага этыкету з’яўляюцца функцыя ўстанаўлення кантакту і функцыя ветлівасці. Абедзьве функцыі з’яўляюцца ўтворанымі ад сацыякультурнай і нацыянальна-культурнай функцый маўленчага этыкету, таму правілы маўленчага этыкету разглядаюцца як сацыяльна абумоўленыя і нацыянальна-спецыфічныя. Засваенне правіл маўленчага этыкету з’яўляецца перадумовай сацыялізацыі дзіцяці ў пэўным культурным асяроддзі. Вядома, што кожная мова заўсёды звязана са “сваёй” культурай, яна накладвае пэўныя карэктывы на ўспрыманне і інтэрпрэтацыю навакольнага свету. Таму мова, з’яўляючыся “адлюстраваннем радзімы і духоўнага жыцця народа” (К.Дз.Ушынскі), аказвае моцны ўплыў на духоўнае развіццё дзіцяці, дапамагае яму глыбей увайсці ў разуменне прыроды і жыцця. Засвойваючы беларускую мову, рускамоўныя дашкольнікі маюць магчымасць успрыняць рэчаіснасць, ужо прааналізаваную многімі пакаленнямі продкаў, засвоіць “код” разумення наваколля. Тым самым у іх выхоўваецца любоў і павага да роднага слова, фарміруецца чуласць да моўных норм і сродкаў выразнасці. Мова адлюстроўвае канцэптуальную карціну свету ў моўных формах, да якіх адносяцца і формулы маўленчага этыкету. Пры ўсёй блізкасці лексічнага і граматычнага ладу беларускай і рускаў моў кожная з іх характарызуецца сваёй спецыфікай і самабытнасцю, што знаходзіць адлюстраванне ў мікрасістэме маўленчага этыкету як часткі агульнай сістэмы мовы. Авалоданне нормамі маўленчага этыкету, у якім адлюстроўваюцца асаблівасці беларускага нацыянальнага характару, спецыфічныя асаблівасці мыслення і нацыянальнай спецыфікі культуры і самой сістэмы беларускай мовы, уяўляегца адной з важнейшых задач фарміравання ў дашкольнікаў культуры маўленчых зносін. Працэс фарміравання культуры маўленчых зносін дзяцей уключае наступныя этапы: а) узбагачэнне маўлення дзяцей пэўным запасам разнастайных формул і выразаў маўленчага этыкету ў стандартызаваных сітуацыях зносін (прывітанне, развітанне, просьба, падзяка, прабачэнне, знаёмства, кампл’мент і інш.); б) знаёмства дзяцей са спосабамі “разгортвання” формул маўленчага этыкету зваротамі і матывіроўкамі; в) навучанне дашкольнікаў уменню праяўляць добразычлівасць у інтанацыі, міміцы, жэстах. Унутры кожнага этапу паслядоўнасць работы вызначаецца логікай засваення дзецьмі маўленчага матэрыялу: спачатку рганізуецца ўспрыманне і яго неаднаразовае ўзнаўленне, а затым - самастойнае выкарыстанне засвоенага матэрыялу ў гульнявых і штодзённых сітуацыях. Арганізацыя ўспрымання дзецьмі маўленчага матэрыялу слоўнай ветлівасці, спецыфічнай для беларускага менталітэту, можа аджыццяўляцца праз чытанне твораў мастацкай літаратуры, перш за ўсё беларускіх народных казак. Гэта, напрыклад, такія казкі, як «Пакацігарошак», «Івашка - мядзведжае вушка», «Жораў і чапля», «Бабіна дачка і дзедава дачка», «Іван Іанавіч царэвіч», «Залатое пяро», «Ілля» і інш. Менавіта праз казкі дзеці могуць пазнаёміцца з такім формуламі прывітання, як: Здароў, Будзь здаровы, Добрае здароўе, Здароў у хату, Добры дзень таму, хто ў гэтым даму, Памажы божа, Бог у помач, Міласці просім, Добры дзень, Добрая раніца, Добры вечар; формуламі развітання: Да пабачэння, Ідзі здароў, Ідзі(це) з богам, Ідзі, жыві з Богам, Жыві здароў; маўленчымі канструкцыямі са значэннем просьбы: Прашу вашыя міласці, Пакорна абыходзсця, Прасілі б мы, Блаславіце, Ці няможна / ці можна (мне), Ці няма ў цябе / у вас?..; спосабамі выражэння згоды (дазволу) і адмаўлення (забароны): Давай я паеду - Едзь; Можа б ты паткала? - Патку; Прадасі? - Прадам; Паедзем ў госці. - Паедзем; Будзецм дзяліць - Будзем; Ці можна падзяіць? - А чаму ж не падзяліць; Мо астанешся? - То чаму ж, астануся, Так і быць, няхай (сабе) будзе (і) так / гэтак; Няхай так і будзе, Нічога не паробіш; Што (ж) з табой рабіць; Бог з табою; Пастараемся для вас. Казкі ж знаёмяць дашкольнікаў і са спосабамі “разгортвання” формул маўленчага этыкету за кошт зваротаў і матывіровак, напрыклад: Ах, сынку наш мілы; Ну, татанька і маманька; Памагай Бог вам; Здрастуйце , дубе (кабан, шчогла); А паненачка, а крулеўначка, а харошанька, а зазулечка, а маё соненько! Пазволь ты мне, пазволь (старыя косці выкупаць у гэтай купальні!) і інш. Пры чытанні або расказванні дзецям беларускіх народных казак іх увага акцэнтуецца спачатку на асобных варыянтах формул і выразаў маўленчага этыкету, а затым - на спосабах іх “разгортвання” і спосабах праяўлення добразычлівасці - інтанацыі, міміцы, жэстах. Важным момантам навучання маўленчым уменням у сітуацыі блізкароднаснага двухмоўя з яўляецца фарміраванне ў дашкольнікаў элементарнага асэнсавання моўных з’яў адной і другой моў, каб папярэдзіць або пераадолець памылкі інтэрферэнцыі. У дадзеным выпадку для гэтага наладжваецца параўнанне дзецьмі эквівалентных формул маўленчага этыкету, якія сустракаюца ў рускіх і беларускіх народных казках, напрыклад, рус. Здоров дед, на сто лет - бел. Здароў у хату; рус. Ступай себе с Богом - бел. Ідзі здароў, Ідзі з Богам і да т.п. Параўнанне лепш за ўсё арганізоўваць на матэрыяле падобных рускіх і беларускіх народных казак, такіх як “Кот, лиса и петух” і “Коцік, пеўнік і лісіца”,“Петушок и бобовое зернышко” і “Як курачка пеўніка ратавала”, “Заячья избушка” і “Зайкава хатка”, “Коза-дереза” і “Каза-манюка” і г.д. Калі сюжэт, многія мастацкія дэталі тут супадаюць, то менавіта ў мове твора з найбольшай сілай праяўляецца нацыянальнае, індывідуальнае, уласцівае толькі свайму народу. Такое пара;чнанне дазваляе сфарміраваць у старэйшых дашкольнікаў уменне адвольна карыстацца выразна- выяўленчымі сродкамі, у прыватнасці формуламі маўленчага этыкету ў маўленні на кожнай з моў. Для ўзнаўлення маўленчага матэрыялу выкарыстоўваюцца ў першую чаргу пераказы і гульні-дррматызацыі беларускіх народных казак. Падчас пераказу дзеці пераймаюць гатовыя формулы маўленчага этыкету, у працэсе драмсгызацый дашкольнікі маюць магчымасць не толькі пераймаць этыкетныя маўленчыя адзінкі, але і імправізаваць, “разгортваць” тыя ці іншыя формулы, практыкавацца ў выкарыстанні добразычлівасці ў інтанацыі, міміцы і жэстах. Так, напрыклад, пры драматызацыі казкі “Жораў і чапля” дзеці разам са зваротамі “Здароў, чапля!”, “Здароў, жораў!”, што сустракаліся ў казцы, ужывалі імправізаваныя “Здароў, кумка-галубка!”, “Здароў, кумок-галубок!”, вымаўляючы апошнія з ласкавай інтанацыяй. Каб вучыць дзяцей пераносіць атрыманыя ўменні ў новыя камунікатыўныя сітуацыі, арганізуюцца ролевыя гульні, гульніінсцэніроўкі з “беларускамоўнымі” персанажамі, якія “разумеюць” толькі беларускую гаворку. Рускамоўныя дзеці, гуляючы з такімі цацкамі, стараюцца “у размовах” з імі выкарыстоўваць беларускую мову. У дадзеным выпадку дашкольнікі, спачатку па прапанове або прыкладзе выхавальніка, а затым самастойна, звяртаючыся да “беларускамоўных” лялек або размаўляючы ад іх імя, выкарыстоўваюць формулы маўленчага этыкету, уласцівыя беларускаму фальклору. Трэба мець на ўвазе, што ў складзе і спосабах функцыянавання формул маўленчага этыкету ў тэкстах казак маецца шэраг асаблівасцей у параўнанні з ужываннем іх у сучасным маўленні. Даследчыкі адзначаюць што з цягам часу мікрасістэма маўленчага этыкету ўпарадкоўваецца, развіваецца ў напрамку яе спрашчэння. Неабходна дапамагчы дзецям вылучыць з тых формул маўленчага этыкету, што сустракаюцца ў народных казках, такія, якія дапушчальна ўжываць у сучаснай гаворцы. Таму на апошнім этапе выхавальнік уласным прыкладам заахвочвае дзяцей самастойна выкарыстоўваць прыдатныя формулы маўленчага этыкету, запазычаныя з белару скіх народных казак (Шчыра дзякую, Бывай здароў, Добрае здароўе, добры вечар добрым людзям і да т.п.), у сітуацыях стандартызаных зносін.
Тэзісны план: 1. Маўленчая культура. 2. Асноўныя функцыі маўленчага этыкету. 3. Працэс фарміравання культуры маўленчых зносін.
Ці мала на с(ь?)веце (ч,ц)удоўных мясцін? Давялося мне пабываць (у,ў)сюды. Бываў я на поўдн(е,і) і на далёкай поўнач(э,ы) захапляўся (не)разгаданым (ч,ц)удам прыроды паўночным (з,зз)яннем. Ласкавы со(л?)нечны поўдз(е,і)нь казачныя прасторы (Ч,ч)орнага мора высокія снежныя горы (К,к)аўказа пакінулі (не)забыўны (у,ў)спамін аб іх гордай і ветлівай ц(е,я)плыні. Так на свеце вел(ь?)мі многа прыгожых мяс(т,ц)ін добрых людзей (с,ш)чырых сяброў. Мабыць (ні)чога лепшага за іх на свеце н(е,я)ма. Аднак дзе(б) я (ні)быў якія(б) (ч,ц)уды (ні)здзіўлялі перад маімі вачыма заўсёды (з,зз)яла прамяністае с(ь?)вятло роднага м(е,я)стэчка дзе жылі бац(ь?)кі і бац(ь?)кі маіх бац(ь?)коў дзе я сам (у)першыню захапіўся (с,ш)чодрай со(л?)нечнай прамяністас(ц,цц)ю пахам кветак на ша(л,ў)ковых мурожных лугах спевам жаваранка пад высокімі сінімі н(е,я)бёсамі. Вось так і хоча(ц,цц)а прыгадаць кожны куточ(а,е)к кожную сц(е,я)жынку у(з,с)горачак і лагчынку дзе над люстрам блакітным нашага аз(е,я)рка з(е,і)хацяць празрыстыя (в?)облакі.
Ці мала на свеце цудоўных мясцін? Давялося і мне пабываць многа дзе. Бываў я на Поўдні і на далёкай Поўначы, захапляўся неразгаданым цудам прыроды – паўночным ззяннем. Ласкавы сонечны поўдзень, казачныя прасторы Чорнага мора, высокія снежныя горы Каўказа пакінулі незабыўны ўспамін аб іх гордай і ветлівай цеплыні. Мае жыццёвыя дарогі праляглі ва ўсе канцы нашай радзімы. Так, на свеце вельмі многа прыгожых мясцін, добрых людзей, шчырых сяброў. Мабыць, нічога лепшага за іх на свеце няма. Аднак, дзе б ні быў, якія б цуды не здзіўлялі, перад маімі вачыма заўсёды ззяла прамяністае святло майго роднага мястэчка, дзе жылі бацькі і бацькі маіх бацькоў, дзе я сам упершыню захапіўся шчодрай сонечнай прамяністасцю, пахам кветак на шаўковых мурожных лугах, спевам жаўранка пад высокім сінім небам. Вось так і хочацца прыгадаць кожны куточак, кожную сцяжынку, узгорачак і лагчынку, дзе над люстрам блакітным нашага азярка зіхацяць празрыстыя воблакі.
3. Падбярыце з галіновага навуковага часопіса фрагмент артыкула па спецыяльнасці і перакладзіце яго на беларускую мову (0,5 старонкі ліста фармату А4, шрыфт Times New Roman 14 пт, інтэрвал 1.0). Напішыце рускі і беларускі варыянты тэксту. У перакладзеным беларускім тэксце падкрэсліце словы-тэрміны іншамоўнага паходжання. Карыстаючыся слоўнікам, дайце тлумачэнні 10 з іх.
Распределение ветра и его изменчивость имеют очень сложный характер и обусловливаются многими причинами. Одной из причин, от которой зависит режим ветра, является градиент давления. Это основная сила, под влиянием которой перемещаются частицы воздуха. Изменение ветра с высотой, во времени и пространстве происходит в связи с изменением температуры воздуха, под влиянием которой формируется барическое поле. Трение, возникающее при движении частиц воздуха в атмосфере, деформирует линии тока, а различные горные препятствия на пути потока обусловливают образование вихрей различного масштаба. В каждый физический момент и над различными пунктами значение ветра различное. Изменчивость его во времени и пространстве велика из-за постоянно наблюдаемой турбулентности различного масштаба: циклонов, антициклонов или вихрей меньшего масштаба. В результате этого имеет место постоянная смена ветра как по направлению, так и по скорости. Размеры и характер пульсаций ветра различны, тем не менее климатологиочески они могут быть изучены и описаны розой ветров. Так как ветер характеризуется величиной и направлением, его рассматривают как вектор. Распределение ветра исследуется либо в векторной форме, либо раздельно по скорости (величиной вектора) и направлению. Вторая форма представления характеристики ветра наиболее распространена. Ветер можно определить его полярными координатами: направлением “ф” и величиной “v”. Направление выражается в градусах, отсчитанных по часовой стрелке от севера, который обозначается нулем градусов. В метеорологии направление указывает, откуда переносится масса (откуда ветер дует). Величина вектора ветра, т. е. его модуль или в обиходном употреблении скорость ветра, может выражаться в м/сек., км/час или узлах.
Размеркаванне ветру і яго зменлівасць маюць вельмі складаны характар і абумоўліваюцца многімі прычынамі. Адной з прычын, ад якой залежыць рэжым ветру, з'яўляецца градыент ціску. Гэта асноўная сіла, пад уплывам якой перамяшчаюцца часціцы паветра. Змена ветру з вышынёй, ў часе і прасторы адбываецца ў сувязі са зменай тэмпературы паветра, пад уплывам якой фарміруецца баріческое поле. Трэнне, якое ўзнікае пры руху часціц паветра ў атмасферы, дэфармуе лініі току, а розныя горныя перашкоды на шляху патоку абумоўліваюць адукацыю віхур рознага маштабу. У кожны фізічны момант і над рознымі пунктамі значэнне ветру рознае. Зменлівасць яго ў часе і прасторы вялікая з-за пастаянна назіранай турбулентнасці рознага маштабу: цыклонаў, антыцыклонаў або віхур меншага маштабу. У выніку гэтага мае месца пастаянная змена ветру як па кірунку, так і па хуткасці. Памеры і характар пульсацый ветру розныя, тым не менш кліматалагічны яны могуць быць вывучаны і апісаны ружай вятроў. Так як вецер характарызуецца велічынёй і кірункам, яго разглядаюць як вектар. Размеркаванне ветру даследуецца альбо ў вектарнай форме, альбо асобна па хуткасці (велічынёй вектара) і кірунку. Другая форма прадстаўлення характарыстыкі ветру найбольш распаўсюджаная. Вецер можна вызначыць яго палярнымі каардынатамі: напрамкам "ф" і велічынёй "v". Кірунак выяўляецца ў градусах, адлічыў па гадзінны стрэлцы з поўначы, які пазначаецца нулём градусаў. У метэаралогіі кірунак паказвае, адкуль пераносіцца маса (адкуль вецер дзьме). Велічыня вектару ветру, т. е. яго модуль або ў штодзённым ужытку хуткасць ветру, можа выяўляцца ў м/сек., км/гадзіну ці вузлах.
1) Градиент – градыент; - мера ўзрастання або змяншэння ў прасторы якой-л. фізічнай велічыні пры перамяшчэнні на адзінку даўжыні. - велічыня, на якую павялічваецца тэмпература горных парод у зямной кары з павелічэннем глыбіні залягання на кожныя 100м. 2) Атмосфера – атмасфера; - паветраная серада вакол Зямлі, круціцца разам з ёю. 3) Деформация – дэфармацыя; - Змена памераў, формы цвёрдага цела пад дзеяннем знешніх сіл (звычайна без змены яго масы). - Любое змяненне, адхіленне чаго-небудзь ад нормы. 4) Масштаб – масштаб; - Адносіна памераў на чарцяжы, карце і да таго падобнае да сапраўдных памерах на мясцовасці, прадмеце - Адносіна адной якой-небудзь велічыні да другой. 5) Пульсация – пульсація; - Паўтаральнае біццё (сэрца, артэрыі), рытмічнае рух (крыві); біццё пульсу. - Рытмічнае змена чаго-небудзь (памераў, формы, хуткасці, ціску і да таго падобнае).
6) Роза ветров – ружа вятроў: - графічны метад адлюстравання рэжыму вятроў у азначанай мясцовасці для месяца, сезона, года і г.д. 7) Вектор – вектар; - Адрэзак прамой, які характарызуецца лікавым значэннем і пэўнай накіраванасцю. - адлюстроўваная адрэзкам прамой матэматычная велічыня, якая характарызуецца лікавым значэннем і кірункам. 8) Координаты - каардынаты - Дадзеныя аб месцазнаходжанні каго-л., Чаго-небудзь, што вызначаюцца на аснове такіх велічынь. - Лікі, заданнем якіх вызначаецца становішча кропкі наплоскости, на паверхні або ў прасторы. 9) Градус – градус: - адзінка вымярэння вуглоў або дуг, 1/360 акружнасці; - адзінка вымярэння тэмпературы якога-небудзь цела. 10) Модуль – модуль: - велічыня, якая характарызуе якую-небудзь ўласцівасць цвёрдага цела (модуль пругкасці); - сапраўдны лік, абсалютная велічыня адмоўнага або дадатнага ліку; - велічыня, якая ўмоўна прымаецца за адзінку, якая цэлую колькасць разоў паўтараецца ва ўсіх вымярэннях якой-небудзь мастацкай формы (вышыня калон - модуль будынка); - частка прыбора, механізму, прылады, якая выконвае пэўныя функцыі. 4. Перакладзіце словы на беларускую мову і суаднясіце іх з пэўным стылем, запоўніўшы табліцу. Индивидуальность автора, историческая судьба, переплетается многими нитями, обеспечение охраны и защиты авторских прав, молодежная политика, черное крыло Чернобыля, финансовые инвестиции, крепостное право, хвастун, корова языком слизала, два сапога пара, в связи с тяжелым положением, белобрысый, держать камень за пазухой, именуемый в дальнейшем, движущие силы истории, харизматичный лидер, числитель, компенсация за отпуск, бабуля, магнитный заряд, обеспечивается право на защиту, жили-были, экологическая катастрофа, маленький-премаленький, прыг-скок, нравственная холера, окружающая среда. Стыль Навуковы Публіцыстычны Афіцыйна-справавы Мастацкі Размоўны фінансавыя інвестыцыі, прыгоннае права, лічнік, кампенсацыя за адпачынак, магнітны зарад, экалагічная катастрофа, навакольнае асяроддзе. індывідуальнасць аўтара, гістарычны лёс, забеспячэнне аховы і абароны аўтарскіх правоў, маладзёжная палітыка, названы ў далейшым, харызматычны лідар.
у сувязі з цяжкім становішчам, забяспечваецца права на абарону. пераплятаецца шматлікімі ніцямі, чорнае крыло Чарнобыля, хвалько, рухаючыя сілы гісторыі, бабуля, жылі-былі, маленькі-малюпасенькая, прыг-скок, маральная халера. карова языком злізала, два бота пару, белабрысы, трымаць камень за пазухай.
5. Напішыце анатацыю на артыкул па спецыяльнасці, змешчаны ў галіновым навуковым часопісе, фрагмент з якога перакладзены ў заданні №3.
У артыкуле закранаецца тэма размеркавання ветру і тлумачыцца яго паходжанне. Вызначаны прычыны руху паветраных мас. Выяўлены асноўныя колькасныя паказчыкі, якiя характарызуюць вецер.
6. Перакладзіце на беларускую мову і пастаўце ў форму роднага і давальнага склонаў наступныя выразы:
Беларускі варыянт Родны склон Давальны склон древняя летопись старажытны летапіс старажытнага летапісу старажытнаму летапісу победа перамога перамогі перамозе четыре крупнейших университета чатыры найбуйнейшых універсітэта чатырох найбуйнешых універсітэтаў чатыром найбуйнешым універсітэтам четыреста семьдесят пять дипломов чатырыста семдзесят пяць дыпломаў чатырохсот сямідзесяці пяці дыпломаў чатыромстам сямідзесяці пяці дыпломам
7. Карыстаючыся слоўнікам безэквівалентнай лексікі, выпішыце 10 адзінак, патлумачце іх значэнне. Вусна падрыхтуйце адказ на пытанне пра асаблівасці беларускай лексічнай сістэмы.
Знeрваваць - давесці дo нeрвoзнoгo cocтoяния. Biдук - дзікарослы мак, мак-cамoceйка Вілачнiк - чаранoк вілаў або yxвата. Biльчыць - выводзіць вeрxний cтык даху. Biрок - прыстасаванне для віцця ніток у клyбoк. Mлён - дзяржальня для прывядзення ў рух ручнога жарнова або саломарэзкі. Падгерац - металічны прут, які служыць для злучэння шворана і трайнят. Распанець - набыць панскія звычкі, замашкі. Угодкi - гадавіна з дня смерці; мерапрыемствы, звязаныя з гэтай датай. Фундуш - шчодрае ахвяраванне на патрэбы царквы або касцёла.
8. Складзіце аб’яву пра сустрэчу з вядомым паэтам (пісьменнікам, навукоўцам). У аб’яве дайце кароткую інфармацыю пра чалавека, сустрэча з якім адбудзецца.
28 Лістапада 2014 г. у 14.30 адбудзецца творчая сустрэча з пісательніцей Святланай Алексіевіч па адрасе - Садовая, 95 - аддзяленне сцэнічных мастацтваў. Святлана Алексіевіч працуе ў мастацка-дакументальным жанры. Сярод сваіх настаўнікаў яна называе Алеся Адамовіча і Васіля Быкава. Кнігі Святланы Алексіевіч перакладзены на ангельскую, французскую, нямецкую, шведскі, польскі, кітайскі, нарвежскі і іншыя мовы. Агульны наклад замежных выданняў «Чарнобыльскай малітвы» склаў больш за 4 мільёны асобнікаў. Да 2015 года Алексіевіч стала лаўрэатам мноства замежных літаратурных прэмій і ўзнагарод. Сярод іх - прэмія Рэмарка (2001), Нацыянальная прэмія крытыкі (ЗША, 2006), прыз чытацкіх сімпатый па выніках чытацкага галасавання прэміі «Вялікая кніга» (2014) за кнігу «Час сэканд хэнд», а таксама прэмія Курта Тухольскага «За мужнасць і годнасць у літаратуры », прэмія Андрэя Сіняўскага« За высакароднасць у літаратуры », расійская незалежная прэмія« Трыюмф », Лейпцыгскі кніжная прэмія« За ўклад у еўрапейскае ўзаемаразуменне », нямецкая прэмія" За лепшае палітычную кнігу »і імя Гердэра. У 2013 годзе Святлана Алексіевіч стала лаўрэатам Міжнароднай прэміі міру нямецкіх кнігагандляроў; атрымала залаты медаль беларускага конкурсу «Брэнд года-2013». Святлана Алексіевіч - аўтар больш за два дзесяткі сцэнарыяў дакументальнага кіно і трох тэатральных п'ес.
9. Напішыце сачыненне-разважанне на прапанаваную цытату, выкарыстоўваючы наступныя сродкі: дзеепрыметны, дзеепрыслоўны звароты, пабочныя канструкцыі, бяззлучнікавыя сказы. Падкрэсліце іх у тэксце. Пажаданы аб’ём працы – ад 10 сказаў. Будучыня! Ці не для цябе нам так хочацца марыць! (Я. Скрыган)
Мінулае можна ўявіць як найбагацейшы архіў, дзе захоўваюцца папярэджанні ад магчымых памылак, навучанні на паспяховую дзейнасць, захоўваюцца планы і летуценні, фантазіі і ўяўлення мінулых гадоў. І ўсё гэта можа спатрэбіцца нам для вызначэння нашай будучыні і, у залежнасці ад гэтага, для вызначэння ладу жыцця ў сучаснасці. Мінулае ёсць маці гэтага, а цяперашні - маці будучыні. Чалавецтва мае высокія каштоўнасці, створаныя ў мінулым, і яны як шлях у аддаленай будучыні. Такімі з'яўляюцца рэлігійныя, духоўныя, філасофскія вучэнні, мастацкая і педагагічная класіка, агульначалавечыя ідэалы, нормы маральнай жыцця. У іх кожны чалавек можа чэрпаць ежу для сваёй творчасці і самаўдасканалення. Што мы хочам перацягнуць з будучыні ў сёння? Сэнс нашых старанняў вызначаецца ўзроўнем нашага асабістага і грамадскага свядомасці. Хтосьці марыць аб матэрыяльным, пра рэчы, пра багацце, пра забяспечанай і нават раскошнай жыцця, аб задавальненнях і, у залежнасці ад гэтага, будуе свае планы і намеры на будучыню. Для такіх створана сучасная рэклама: «Бяры ад жыцця ўсё» або «Жыві на яркай боку" і да т.п. Гэтыя людзі перацягваюць будучыню і імкнуцца як мага крыху раней атрымаць поспех у задавальненні сваіх запытаў. Нехта ж імкнецца да духоўна-маральнаму ўдасканаленню, стараецца развіць і выхаваць у сабе пачуццё кахання, акультурваць і пашыраць свядомасць, пашырыць сваю асобу, стаць карысным блізкім і грамадству, служыць ім. Іх унутраны заклік выказвае мудрасць: «Аддай жыцці ўсё», «Любі блізкага свайго, як сябе самога». Яны перацягваюць з будучыні ў цяперашні самога сябе, больш акультуранага, адухоўленай, здзейсненага і развітога. Яны і ёсць новыя людзі. Вядома, ёсць і іншыя запыты і памкненні, і таму ў гэтым сэнсе свет становіцца шматаблічным, такім, у якім ёсць і дабро і зло, і вера і нявер'е, і духоўнасць і бездухоўнасць, і каханне і нянавісць, і стварэнне і разбурэнне. Супольнасці людзей са сваімі памкненнямі ствараюць агульную карціну барацьбы за такое будучыню, у якім больш будзе дабра і любові. Будучыня ёсць самая надзённая праблема для даследавання. Вопыт, заснаваны на законе прычын і следстваў, дапамагае нам прадбачыць бліжэйшы і аддаленую будучыню. Будучыня даследуецца таксама праз вопыт мінулага, праз усе навукі і ўсе віды мастацтваў, праз чувствознание, празорлівасць, астралогіі і г.д. Аднак трэба накіраваць свядомасць на даследаванне адухоўленай будучыні і шукаць прычыны, якія павінны быць пасеяны ўжо цяпер, каб наблізіць такое будучыню.
Спіс выкарыстоўваных крыніц:
1. Электронны вучэбна-метадычны комплекс па дысцыпліне “БЕЛАРУСКАЯ МОВА: КУЛЬТУРА МАЎЛЕННЯ”, 2013. 2. “Самабытнае слова” Слоўнік беларускай безэквівалентнай лексікі. Мінск “БЭ” імя П. Броўкі, 1994. 3. Беларуская мова (культура маўлення) : Метадычныя рэкамендацыі і кантрольныя заданні для студэнтаў-завочнікаў І курса БДУІР, Мінск, 2015.
